Sinhagad Fort Information In Marathi पूर्वी कोंढाणा या नावाने ओळखल्या जाणार्‍या या किल्ल्याने अनेक लढाया पाहिल्या आहेत, विशेष म्हणजे 1670 मधील सिंहगडाची लढाई. हा किल्ला सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांमध्ये जमिनीपासून 760 मीटर उंचीवर आणि समुद्रसपाटीपासून 1,312 मीटर उंचीवर असलेल्या टेकडीवर आहे, आज या लेखात संपूर्ण माहिती बघुया.
सिंहगड किल्ल्याची संपूर्ण माहिती Sinhagad Fort Information In Marathi
सिंहगड किल्ला, पूर्वी कोंढाणा म्हणून ओळखला जात होता, पुण्याच्या नैऋत्येस 20 किलोमीटर अंतरावर आहे. हे समुद्रसपाटीपासून 1380 मीटर उंचीवर आहे आणि सह्याद्री पर्वतरांगांच्या भुलेश्वर रांगेतील दुर्गम टेकडीवर आहे. याला दोन दरवाजे आहेत: आग्नेय दिशेला कल्याण दरवाजा आणि ईशान्येला पुन दरवाजा, जे क्षेत्राच्या अत्यंत उंच उतारामुळे नैसर्गिक संरक्षण देतात.
| किल्ल्याचे नाव | सिंहगड किल्ला |
| किल्ल्याची उंची | 1380 मीटर |
| किल्ल्याचा प्रकार | गिरिदुर्ग |
| चढाईची श्रेणी | मध्यम |
| ठिकाण | पुणे जिल्हा, महाराष्ट्र, भारत |
| जवळचे गाव | सिंहगड |
| डोंगररांग | भुलेश्वर |
| सध्याची अवस्था | जीर्ण |
| पूर्वीचे नाव | कोंढाणा किल्ला |
| मालकी | भारत सरकार |
सिंहगड किल्ल्याचा इतिहास
सिंहगड किल्ल्याचे नाव सुरुवातीला कौंदिन्य ऋषींच्या नावावरून ठेवण्यात आले. कौंडिण्येश्वर मंदिर, लेणी आणि कोरीव कामांसह असे सूचित करतात की हा किल्ला बहुधा दोन हजार वर्षांपूर्वी बांधला गेला होता.
इब्राहिम आदिल शाह सेनापती म्हणून शहाजीराजे भोसले यांना पुणे प्रदेशाची कमान देण्यात आली. त्यांचा मुलगा छ. शिवाजीराजांनी आदिलशाही स्वीकारण्यास नकार देऊन स्वराज्य स्थापनेचे कार्य सुरू केले. 1647 मध्ये, किल्ल्याचा प्रभारी आदिलशाही सरदार सिद्दी अंबर याला, शहाजी भोसलेचा मुलगा, किल्ल्याच्या संरक्षणाचे उत्तम व्यवस्थापन करू शकतो याची खात्री करून छत्रपती शिवाजीराजांनी कोंढाणा ताब्यात घेतला.
बापूजी मुदगल देशपांडे यांचा या उपक्रमात मोलाचा वाटा होता. या देशद्रोहासाठी आदिल शाहने सिद्दी अंबरला कैद केले आणि त्यावर पुन्हा हक्क मिळवण्याचा कट रचला. त्यांनी शहाजीराजे भोसले यांना रचलेल्या गुन्ह्यात तुरुंगात टाकले आणि शिवरायांना कळवले.
1649 मध्ये शहाजीराजांच्या सुटकेसाठी आदिल शहाने किल्ल्याची अदलाबदल केली. 1656 मध्ये बापूजी मुदगल देशपांडे यांच्या मदतीने शिवरायांनी तो परत मिळवला, ज्यांनी किल्ले सेनापतीचे मन वळवले आणि नव्याने स्थापन झालेल्या खेड शिवापूर गावात जमीन देऊ केली आणि शांतपणे किल्ल्याचा ताबा मिळवला.
1662, 1663 आणि 1665 मध्ये मुघल सैन्याने या किल्ल्यावर हल्ला केला. शाइस्ता खान या मुघल सेनापतीने 1664 मध्ये किल्ल्यातील लोकांना लाच देण्याचा प्रयत्न केला परंतु तो अयशस्वी झाला.
1665 मध्ये पुरंदरच्या तहाद्वारे हा किल्ला मुघल सेनापती मिर्झा राजा जयसिंग पहिला याच्या ताब्यात गेला.
1670 मध्ये सिंहगडाच्या लढाईत शिवाजीने त्याचा सुभेदार तानाजी मालुसरे यांच्यामार्फत तिसऱ्यांदा किल्ला जिंकला आणि 1689 पर्यंत किल्ला मराठा सत्तेखाली राहिला.
छत्रपती संभाजीराजेच्या मृत्यूनंतर मुघलांनी किल्ल्यावर पुन्हा ताबा मिळवला. 1693 मध्ये “सरदार बलकवडे” यांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी ते पुन्हा ताब्यात घेतले. सातार्‍यावर मोगलांच्या चढाईत राजाराम प्रथम याने या किल्ल्यावर आश्रय घेतला, परंतु तेथेच 3 मार्च 1700 रोजी त्याचा मृत्यू झाला.
औरंगजेबाने 1703 मध्ये किल्ला जिंकला. 1706 मध्ये तो पुन्हा एकदा मराठ्यांच्या ताब्यात गेला. सांगोल्याच्या पणजी शिवदेव, विसाजी चाफेर आणि पंतप्रतिनिधींनी या लढाईत महत्त्वाची भूमिका बजावली. 1818 पर्यंत हा किल्ला मराठ्यांच्या अधिपत्याखाली होता, जोपर्यंत तो इंग्रजांनी जिंकला होता.
सिंहगडाची लढाई
मराठा साम्राज्याच्या छत्रपती शिवरायांच्या सेनापती तानाजी मालुसरे यांनी मार्च 1670 मध्ये किल्ला परत मिळविण्यासाठी सिंहगडावरील सर्वात प्रसिद्ध लढाया लढल्या.
रात्री उशिरा “यशवंत” नावाच्या सरड्याच्या सहाय्याने किल्ल्याकडे जाणारा एक उंच उंच कडा चढवण्यात आला, ज्याला घोरपड असेही म्हणतात. त्यानंतर, तानाजी आणि त्याची माणसे आणि किल्ल्याचा सेनापती उदयभान सिंग राठोड या राजपूत सरदाराच्या नेतृत्वाखालील मुघल सैन्य यांच्यात भयंकर युद्ध झाले. तानाजी मालुसरे मरण पावला, पण त्याचा भाऊ सूर्याजी याने कोंढाणा किल्ला जिंकून घेतला, जो आता सिंहगड म्हणून ओळखला जातो.
तानाजीच्या मृत्यूची बातमी ऐकून छ. शिवाजी राजांनी “गड आला, पण सिन्हा गेला” – “The castle is won, but the lion is lost” अशा शब्दांत भावना व्यक्त केल्याची कथा आहे.
सिंहगडाची संस्कृती आणि पर्यटन
सिंहगड गावातून गडाच्या माथ्यावर पोहोचू शकणार्‍या ट्रेकिंग प्रेमींसह अनेक पुणेकरांसाठी हा किल्ला एक लोकप्रिय वीकेंड डेस्टिनेशन आहे. या ट्रेकमध्ये 2.7-किलोमीटर (1.6-मैल) एकेरी चालणे आहे ज्याची उंची सुमारे 600 मीटर (1950 फूट) आहे.
एकेकाळी विस्तीर्ण तटबंदीचे काही भाग आता भग्नावस्थेत आहेत. किल्ल्यावर तानाजी स्मारक तसेच राजाराम प्रथम यांची समाधी आहे. अभ्यागतांना लष्करी स्टेबल, दारूची भट्टी आणि देवी काली (देवी) यांना समर्पित मंदिर, तसेच मंदिराच्या उजवीकडे हनुमानाची मूर्ती आणि ऐतिहासिक दरवाजे पाहता येतात. तानाजी मालुसरे यांचे मूळ स्मारक फेब्रुवारी 2019 मध्ये सिंहगड किल्ल्यावरील जीर्णोद्धार कर्मचार्‍यांनी शोधून काढले. सिमेंट, काँक्रीट आणि ऑइल पेंटच्या थरांच्या खाली गाडलेली 350 वर्षे जुनी दगडी रचना सापडली.
भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात सिंहगड किल्ला महत्त्वाचा होता. “भारतीय अशांततेचे जनक” म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या बाळ गंगाधर टिळकांनी उन्हाळी माघार म्हणून या किल्ल्याचा वापर केला होता. दक्षिण आफ्रिकेतून परतल्यानंतर महात्मा गांधींची टिळकांशी येथे ऐतिहासिक भेट झाली. त्याचा दिवाळे बंगल्याच्या प्रवेशद्वारावर उभा आहे.
खडकवासला येथील राष्ट्रीय संरक्षण प्रबोधिनीचे कॅडेट्स किल्ल्यावर सराव करतात. अकादमीतील कॅडेट्सना वाढीवर पाठवले जाते आणि एनडीएकडून सिंहगडापर्यंत नियमितपणे पूर्ण लढाईत धाव घेतली जाते.
Kondana Fort Information In Marathi | कोंढाणा किल्ल्याची मराठीत माहिती
सिंहगड किल्ला पूर्वी कोंढाणा म्हणून ओळखला जात असे. निक महादेव कोळी कथेनुसार कौडन्या ऋषींनी येथे तपश्चर्या केल्यामुळे या पर्वताचे नाव कोंढाणा पडले. सिंहगड हे या किल्ल्याचे सध्याचे नाव आहे. हा किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांचा बालपणीचा मित्र होता.
स्वराज्यातील छत्रपती शिवाजी महाराजांचे नेते तानाजी मालुसरे यांनी हा किल्ला जिंकण्यासाठी ज्या मुघलांवर वर्चस्व गाजवले त्यांच्याशी युद्ध केले, पण त्या लढाईत ते मारले गेले, आणि छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हे ऐकले. ही बातमी त्यांनी सांगितली “किल्ला आला,” पण सिंह गेला.” त्यानंतर छत्रपती शिवाजी महाराजांनी कोंढाणा या किल्ल्याचे नामकरण सिंहगड केले.
PMPML ने सिंहगडाचा प्रवास
पुणे महानगर परिवहन महामंडळ लिमिटेड (PMPML) शनिवार वाडा ते सिंहगड पायथ्यापर्यंत बस सेवा चालवते (बस क्रमांक 50). (सिंहगड पायथा). गडाच्या दोन्ही बाजूने चढाईच्या वाटेला एक तास लागतो. किल्ल्याच्या पायथ्याशी आणि माथ्यावर जाण्यासाठी सामायिक टॅक्सी सेवा देखील उपलब्ध आहे.
नेहमी विचारले जाणारे प्रश्न:-
सिंहगड किल्ल्याचे पहिले नाव काय होते?
सिंहगड किल्ल्याचे पहिले नाव कोंढाणा नाव होते.
सिंहगड किल्ल्यावर कोण राहत होते?
राजमाता जिजाबाईसाहेब, छत्रपती शिवाजी राजे (ज्यांनी किल्ल्याचे नामकरण ‘कोंडाणा’ करून ‘सिंहगड’ असे नामकरण केले), छत्रपती राजाराम, महाराणी ताराबाई, बाळाजी विश्वनाथ पेशवे आणि बहुतांश लोकमान्य पेशवे यांच्यासह अनेक उल्लेखनीय व्यक्तींनी येथे मुक्काम केला आहे.
सिंहगड का प्रसिद्ध आहे?
हा किल्ला मराठा परंपरेने नटलेला आहे. तान्हाजीच्या स्मारकाशिवाय, छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पुत्र, छत्रपती राजाराम यांची समाधी देखील आहे, ज्यांचे 1700 मध्ये निधन झाले.
सिंहगड किल्ला किती पायऱ्यांवर आहे?
सिंहगड ट्रेक हा 1.1 मैल (2,500-पायऱ्यांचा) मार्ग आहे जो भारताच्या पुण्याजवळ आहे.
लोक सिंहगड किल्ल्याला का भेट देतात?
हा किल्ला मराठा परंपरेने नटलेला आहे. तान्हाजीच्या स्मारकाशिवाय,छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पुत्र, छत्रपती राजाराम यांची समाधी देखील आहे, ज्यांचे 1700 मध्ये निधन झाले.